کنترل کیفی و مواظبت کردن از وسایل آزمایشگاهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگر وسایلی را که استفاده می‌کنیم از نظر کیفیت وضعیت خوبی نداشته باشند یا به طور مطلوب نگهداری نشوند کیفیت آزمایش‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
کنترل کیفی انکوباتور
-
انکوباتور بدون Co2:
در این انکوباتور نمونه‌ها باید بطور مناسب روی سینی‌ها یا قفسه‌ها قرارگیرد.
می‌توان با قرار دادن یک مخزن آب در کف انکوباتور، رطوبت مورد نیاز را حفظ کرد.
-
انکوباتور Co2دار:
در این انکوباتور برای تأمین دی‌اکسید کربن مورد نیاز از کپسول گاز CO2 استفاده می‌شوند.
در صورت اتمام کپسول گاز Co2، تا زمان شارژ مجدد می‌توان جهت انکوباسیون نمونه‌های نیازمند Co2 از جار بیهوازی یا کندل جار که از سوزاندن شمع به عنوان منبع CO2 استفاده میشود بصورت جایگزین استفاده کرد.
-
مراقبت از انکوباتور:
همه انکوباتورها باید بطور ماهانه با محلول صابون ملایم تمیز شوند.
کپسول‌های Co2 به منظور رعایت موارد ایمنی، باید به صورت ایستاده با زنجیر سنگین به دیوار محکم شوند.
زمانی که از سیلندرها استفاده نمی‌شود، سوپاپ‌ها و درپوش‌ها باید به طور محکم بسته شوند. سیلندرهای خالی را روی حمل کننده سیلندر گاز به طور محکم با زنجیر نگهداری کنید.
در روند کنترل کیفی هرگز سیلندرهای گاز را در دمای بالاتر از ۵۲ درجه سانتیگراد یا ۱۲۵ درجه فارنهایت نگهداری نکنید. جهت جلوگیری از نشت، سیلندرها را در وضعیت افقی قرار ندهید.
برای کنترل کیفی وضعیت CO2 انکوباتور، یک کشت از نیسریا گونوره در انکوباتور قرار دهید، هر روز آن را پاساژ داده و رشدش را بررسی نمایید. این ارگانیسم به Co2 نیاز کامل دارد.
انکوباتور محفظه عایق بندی شده‌ای است که دما و رطوبت را کنترل میکند.
و محیط را برای رشد میکروارگانیسم‌ها فراهم می‌سازد.
برخی از انکوباتورها برای نگهداری میزان مطلوب از دی‌اکسیدکربن Co2 برای میکروب‌هایی که برای رشد به CO2 نیاز دارند (Capnophilic) در دسترس هستند.
کنترل کیفی اتوکلاو
اگر چه اتو کلاو بهترین وسیله برای استریلیزاسیون است، ولی طولانی شدن مرحله گرمایی، سبب کاهش کیفیت مواد مغذی در محیط‌های کشت میشود. همچنین کمپلکس محتوی قند، مواد معدنی و فلزی میشود و در نتیجه به محیط‌های کشت زیان وارد میکند.
بنابراین در چرخه‌ی استریلیزاسیون باید از زمان کوتاهتر و دمای بالاتر استفاده کنیم. علاوه بر آنکه آسیب کمتری به محیط کشت وارد شود، برای ارگانیسم کشنده‌تر باشد.
انواع استریلیزاسیون
- استریلیزاسیون محیط‌های کشت و محلول‌ها
- استریلیزاسیون مواد مصرفی آلوده
- استریلیزاسیون مواد خشک بسته بندی شده
نکات کاربردی در کنترل کیفی اتوکلاو:
بهتر است از لوله و ارلن با در پیچ‌دار شل که بیشتر از آن پرنشده است استفاده کنید.
جهت برقراری جریان مناسب از قرار دادن اشیا بر روی یکدیگر بپرهیزید .
- باید فاصله اشیا از یکدیگر و از دیواره‌های اتوکلاو حداقل ۵ سانتیمتر باشد.
چرخه‌ی استریلیزاسیون باید متناسب با زمان نفوذ گرما در نظر گرفته شود. - برای مثال محتویات یک ظرف یک لیتری محیط کشت باید طی ۱۵ دقیقه از زمان رسیدن محفظه به دمای ˚۱۲۱ سانتی گراد، به این دما برسد.
استریلیزاسیون مواد مصرفی آلوده
•مواد مصرفی آلوده را جدا نموده و در کیسه‌های قابل اتوکلاو قرار دهید
بر روی آنها برچسب خطر بیولوژیک (Biohazard) نصب کنید.
•برای اطمینان از نفوذ بخار به همه قسمت‌های کیسه، یا گره آن را شل کنید
قبل از محکم کردن گره، یک پیمانه (۰.۳ لیتر) آب به آن اضافه کنید.
•برای جلوگیری از مسدود شدن آبگذر اتاقک اتوکلاو توسط آگار مذاب، کیسه‌ها را داخل سطل فلزی قرار دهید.
زمان لازم برای استریلیزاسیون زباله، ۶۰-۳۰ دقیقه در ۱۲۱ درجه سانتیگراد یا ۳۰-۱۵ دقیقه در ۱۳۴ درجه سانتیگراد می‌باشد.
استریلیزاسیون مواد خشک بسته بندی شده از قبیل سوآب و لوله آزمایش (کنترل کیفی):
•بسته‌ها را طوری در اتوکلاو قرار دهید که حداکثر چرخش بخار در بین آنها ایجاد شود
با دیواره‌های اتوکلاو نیز تماسی نداشته باشند.
-کنترل کیفی اتوکلاو با تست شیمیایی:
•نوار کاغذی TST Tempreture ,Steam ,Time: این نوار در هر سری کاری سه عامل زمان، بخار و دما را کنترل میکند و از زرد به بنفش تغییر رنگ می‌دهد.
کنترل اتوکلاو با تست بیولوژیک:
در کنترل کیفی اتو کلاو استفاده از ویال حاوی اسپور باسیلوس استئاروترموفیلوس ATCC 79 53 بطور هفتگی سفارش میشود.
اسپورهای این باکتری به عنوان مقاوم‌ترین اسپورها به حرارت در اتوکلاو هستند.
با درجه حرارت ۱۲۱ درجه سانتیگراد به مدت ۵ دقیقه از بین می‌روند.
پس از پایان استریلیزاسیون، ویال را خارج کرده و با فشار به جداره آن محوطه درونی حاوی اسپور را می‌شکنند تا اسپورها در محیط کشت آزاد شوند. سپس این محیط را در حرارت ۵۵ درجه سانتیگراد قرار داده و در مدت یک هفته از نظر تغییر رنگ اندیکاتور موجود محیط کشت را کنترل می‌کنند.
در صورتی که تغییر رنگ مشاهده نشد یعنی اسپورها در اثر استریلیزاسیون مرده‌اند و استریلیزاسیون کامل صورت گرفته است در صورت تغییر رنگ اندیکاتور محیط کشت یعنی اسپورها زنده مانده‌اند.
-راهبردهای ایمنی هنگام کار با اتوکلاو:
•از دستکش مقاوم به حرارت و محافظ چشم استفاده کنید.
•بعد از اتمام کار وقتی فشار اتاقک اتوکلاو به صفر رسید درب آنرا باز کنید. منتظر بمانید تا ظروف کمی خنک شوند، سپس آنها را حمل کنید.
•هرگز در هنگام روشن بودن دستگاه اقدام به بارگذاری یا خارج نمودن وسایل و مواد ننمایید.
•هرگز در هنگام روشن بودن دستگاه و اتصال الکتریکی آن به پریز، اقدام به تمیز نمودن آن نکنید.
•هرگز پیچ‌های محکم کننده‌ی درب را در هنگام کار دستگاه شل و سفت نکنید.
کنترل کیفی فِر (OVEN):
فِر برای استریل کردن وسایلی که نباید بطور کامل تحت نفوذ بخار قرار گیرند، اما می‌توانند دمای بالای مورد نیاز مثـل ۱۶۰ -۱۸۰ ˚c را تحــمل کنند.
فور بویژه برای ظروف شیشه‌ای مثل لوله آزمایش، پتری دیش، پیپت و نیز برای آلات فلزی مثل پنس، اسکالپل و قیچی به کار می‌رود.
فور باید دارای فن (جهت چرخش هوای متراکم در سراسر اتاقک)، نشانگر درجه حرارت، ترموستات و تایمر، طبقات مشبک، قفل داخلی درب و عایق بندی مناسب جداره‌ها باشد.
کنترل کیفی استریلیزاسیون در فور:
•برای بسته بندی وسایل جهت استریل نمودن آنها در فور می‌توان از فویل آلومینیومی یا کاغذ کرافت استفاده نمود.
(کرافت به آلمانی معنی قدرت را می‌دهد و کاغذ کرافت از نظر مقاومت، ماده‌ای قوی محسوب میشود)
حدود ۲ سانتیمتر از انتهای فوقانی پیپتها را با پنبه‌ی غیر جاذب ببندید. آنها را در ظروف فلزی قرار داده و درب آنها را ببندید.
در صورتی می‌توان بطری‌های درپوش‌دار را در آون استریل کرد که درپوش و آستری آنها از موادی مثل فلز، پلی‌پروپلین یا لاستیک سیلیکون ساخته شده باشد تا در دمای استریلیزاسیون از شکل طبیعی خارج نشوند. پودر، چربی، روغن و گریس مثل پارافین را در ظرف شیشه‌ای یا فلزی استریل نمایید.
جهت رعایت کنترل کیفی، قبل از قرار دادن ظروف شیشه‌ای در آون، از خشک بودن آنها مطمئن شوید. مواد را به گونه‌ای در آون قرار دهید که هوای داغ در اطراف و مابین آنها در جریان باشد.
زمان استریلیزاسیون از وقتی آغاز میشود که اتاقک به دمای استریل انتخابی برسد و نیز مدتی هم بیشتر در نظر گرفته میشود تا همه قسمت‌های اتاقک و مواد داخل آن به دمای مورد نظر برسند (c˚۱۸۰-۱۶۰ به مدت ۲ ساعت).
به دلیل عایق بودن دستگاه، چند ساعت طول می‌کشد تا اشیاء داخل آن خنک شود، مگر آن که مجهز به فن باشد. درب آون را باز نکنید تا اتاقک، ظروف و مواد داخل آن تا دمای حدود۶۰ ˚c خنک شوند. اگر هوای سرد ناگهان وارد دستگاه شود ممکن است ظروف شیشه‌ای ترک بخورند.
کنترل کیفی فور (فِر) با تست بیولوژیک:
استفاده از ویال حاوی اسپور باسیلوس استئاروترموفیلوس ATCC 7953
برای ارزیابی نوار بیولوژیک را در یک لوله آزمایش بگذارید. در محل‌هایی با تراکم بیش از حد وسایل و نقاط کور دستگاه قرار می‌دهیم. پس از طی شدن فرایند استریلیزاسیون آنها را برای کشت به آزمایشگاه ارسال می‌کنیم. اگر کشت مثبت اعلام گردید نشانه ناکارآمدی دستگاه است.
-ایمنی:
استفاده از دستکش مقاوم به حرارت و محافظ چشم
پس از طی شدن فرایند استریلیزاسیون آنها را برای کشت به آزمایشگاه ارسال می‌کنیم، اگر کشت مثبت اعلام گردید نشانه ناکارآمدی دستگاه است.
