هدف از پرداختن به حرفه پزشکی حل مشکلات و درمان بیماری های مختلفی است که بیمار به آن علت به پزشک مراجعه می کند. شناخت مشکلات بیمار با گرفتن شرح حال و انجام معاینه فیزیکی کامل آغاز می شود.
سپس با دستیابی به اطلاعاتی که از این راه حاصل می آید می توان روش های آزمایشگاهی مناسبی را برای تشخیص بیماری وی انتخاب کرد. به عبارت دیگر شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی توسط پزشک و انجام تست های آزمایشگاهی و یا سایر روش های تشخیصی (مانند رادیولوژی و …) سه پایه اصلی تشخیص بیماری ها به حساب می آیند. بنابراین انجام دقیق تست ها و نتایج آنها در تشخیص صحیح بیماری توسط پزشک و در نتیجه درمان بیماران جنبه حیاتی دارد.
در این میان نقش بیماران به عنوان نمونه دهنده در دقت و صحت نتایج تست های آزمایشگاهی حائز اهمیتی خاص است. به عبارت دیگر، اهمیت آگاهی و دانش بیماران در زمینه آمادگی های ضروری پیش از انجام آزمایشات، نحوه جمع آوری نمونه های مورد آزمایش و نحوه انتقال آنها به آزمایشگاه کمتر از اهمیت روش ها و دستگاه های مورد استفاده در مراکز تشخیصی، تکنیک های مورد استفاده و دانش و دقت نظر متخصصین و پرسنل آزمایشگاه ها نیست.
به بیانی دیگر، تمامی موارد فوق می توانند از منابع بالقوه صحت و خطا در نتایج تست های آزمایشگاهی به حساب آیند. بدیهی است کارشناسان و کاربران خبره آزمایشگاه ها مهم ترین نقش را در توجیه و آموزش بیماران بر عهده داشته و در ارائه نتایج دقیق نقشی اساسی ایفاء می نمایند.
متاسفانه این مسائل بسیار مهم در بررسی نتایج کنترل کیفیت تست های آزمایشگاهی مورد چشم پوشی قرار می گیرند. نوشتار حاضر به اهم نکاتی که بیماران باید پیش از انجام تست های آزمایشگاهی از جمله چربی های خون، اسید اوریک، هموگلوبین و غلظت خون و …. به آنها توجه داشته باشند، اشاره دارد.
آماده سازی بیماران
بسیاری از مسائلی که تفسیر نتایج یک آزمایش را تحت تاثیر قرار می دهند، تحت کنترل پزشک یا متخصص آزمایشگاه نیستند. از جمله این موارد می توان به سن، جنس، نژاد، حاملگی و وضعیت عادت ماهیانه اشاره نمود. این موارد حتما باید توسط متخصص مربوطه در برگه درخواست آزمایشات درج گردد و تفسیر نتایج بر اساس آنها صورت گیرد.
استرس های پس از عمل جراحی که ممکن است گاهی بسیار شدید باشند، می توانند نتایج بسیاری از آزمایشات خصوصا آزمایشات هورمونی را تحت تاثیر قرار دهند. به عنوان مثال سطح هورمون های تیروئیدی اغلب بعد از جراحی کاهش می یابد. در آماده سازی بیمار دقت به استرس های وارده، ورزش، حاملگی، خوردن و نوشیدن، چربی، الکل، وضعیت بدن، روش های طبی مورد استفاده، داروها و تداخلات دارویی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
استرس
استرس های فکری و جسمی می توانند عملکرد بدن انسان را دستخوش تغییر سازند. این تغییرات شامل هورمون های مختلف مترشحه به داخل مایعات بدن نیز می گردد. بیماران در زمان نمونه گیری نباید در حالت اضطراب و تحت فشار باشند، بلکه در عوض باید کاملا آسوده و راحت به این امر بپردازند.
ترس و استرس محرک هایی برای ترشح هورمون رشد و هورمون مولد شیر در زنان به حساب می آیند. از پروتئین های حامل موجود در خون مانند ترانسفرین که نقل و انتقال آهن را در بدن بر عهده دارد نیز تحت تاثیر استرس های طولانی مدت قرار می گیرند.
ورزش
ورزش نیز مانند استرس های روحی تولید و ترشح تعدادی از هورمون ها از جمله هورمون رشد، و هورمون مولد شیر را تحت تاثیر قرار می دهد. البته این مسئله به توانایی فیزیکی فرد و هم چنین میزان و شدت ورزش کردن وابسته است.
در مواردی که سطح هورمون ها در حالت استراحت مورد نیاز است، باید از گرفتن نمونه از بیمار بلافاصله پس از فعالیت شدید اجتناب نمود. ورزش شدید ممکن است به دفع ادراری گلبول های قرمز یا سفید منجر شود. به هر صورت تغییرات ناشی از ورزش برای طبیعی شدن به چند روز زمان نیاز دارند.
حاملگی
اثرات حاملگی بر تعدادی از آزمایشات به خوبی به اثبات رسیده است. علاوه بر افزایش شناخته شده هورمون اصلی بارداری یعنی hcG که از جفت ترشح می شود، هورمون هایی چون استریول (نوعی استروژن) و هورمون جفتی مولد شیر (HPL) نیز در خون افزایش می یابد.
در زمان تفسیر یافته های آزمایشگاهی در زنان باردار توجه به هفته ای از حاملگی که نمونه گیری در آن انجام شده است، ضروری است. لازم به یادآوری است که حجم ادرار نیز به صورت فیزیولوژیک در سه ماهه سوم بارداری تا ۲۵% افزایش می یابد. به علاوه امکان دفع قند در ادرار زنان باردار وجود دارد.
سن
غلظت بسیاری از مواد در دوره های مختلف سنی تغییر می کند، به عنوان مثال غلظت هموگلوبین خون در نوزادان در مقایسه با بزرگسالان بیشتر است. یا غلظت کلسترول LDL (کلسترول بد) و HDL (کلسترول خوب که احتمال بیماری های عروق قلب را کاهش می دهد) به میزان زیادی تحت تاثیر سن بیمار قرار می گیرد.
جنس
بسیاری از الگوهای هورمونی و غلظت مواد موجود در خون در مردان و زنان با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال معمولا غلظت آهن خون در زنان کمتر از مردان است که البته پس از ۶۵ سالگی این اختلاف برطرف می شود، یا غلظت کراتینین که نمادی از عملکرد کلیه ها است به توده ماهیچه ای فرد بستگی دارد. از آنجایی که حجم عضلات خانم ها از آقایان کمتر است، غلظت کراتینین نیز در آنها کمتر از مردان است.
خوردن و نوشیدن
مصرف مواد غذایی و نوشیدنی ها بر نتایج بسیاری از تست های آزمایشگاهی تاثیر می گذارد. قند خون، انواع چربی ها، اسید اوریک، اوره و … از جمله موادی هستند که تحت تاثیر مصرف مواد غذایی قرار می گیرند. مثلا یک غذای چرب به افزایش غلظت تری گلیسریدهای سرم منجر می شود. در عوض متعاقب صرف غذاهای حاوی پروتئین یا نوکلئوتید بالا سطح اوره و اسید اوریک افزایش می یابد. مصرف غذا و نوشیدنی ها حتی غلظت بسیاری از هورمون ها را نیز دچار تغییر می سازد.
انسولین و گاسترین (هورومونی که در تولید اسید معده نقش دارد) مثال هایی هستند که نمونه های پس از مصرف غذا و نمونه های ناشتا در مورد آنها تغییرات چشم گیری را نشان می دهند. سطح داروها در خون نیز تحت تاثیر مصرف غذا قرار می گیرد، زیرا جذب اکثر داروها از روده پس از صرف غذا کند می شود. کافئین چای و قهوه و برخی دیگر از نوشیدنی ها اثرات شدیدی بر برخی از مواد دارند، به عنوان مثال مصرف کافئین به واسطه افزایش اپی نفرین سبب افزایش قند خون می شود. هم چنین غلظت کورتیزول پلاسما پس از ۳ ساعت تا ۵۰% افزایش می یابد. باید توجه داشت که تاثیر غذا بر غلظت مواد موجود در خون به دو عامل بستگی دارد:
- ترکیب غذای صرف شده
- زمان طی شده از صرف غذا تا هنگام نمونه گیری
به منظور پرهیز از تفسیر نادرست نتایج آزمایشگاهی به صورت کلی توصیه می شود که نمونه گیری همیشه بعد از ۱۲ ساعت ناشتایی و کاهش فعالیت بدنی انجام شود .
