اصول الایزا
ELISA یک روش آزمایشگاهی بیوشیمیایی ساده با حساسیت بسیار بالا است که امکان آنالیز تعداد زیادی نمونه را به صورت همزمان فراهم میکند. این روش در ایمونولوژی (ایمنی شناسی) برای تشخیص وجود یک آنتی بادی یا آنتی ژن در نمونه مورد آزمایش استفاده می شود که عموماً به عنوان ابزاری تشخیصی در پزشکی و پاتولوژی و همچنین تست کنترل کیفیت در بسیاری از صنایع کاربرد دارد.
این آزمایش به منظور پی بردن به آنتی ژن ناشی از ارگانی عفونی در بدن یا مواد غیرنرمالی که معرف برخی بیماری هاست انجام می شود. همچنین آنتی بادی هایی که در پاسخ به برخی عفونت ها یا بیماری ها به جود آمده نیز توسط این آزمایش قابل تشخیص هستند.
پیش از ایجاد روش الایزا تنها گزینه برای انجام سنجش ایمنی و سنجش های ایمونوشیمی، روش Radioimmunoassay بود. تکنیکی که در آن از آنتی ژن یا آنتی بادی نشاندار شده با مواد رادیواکتیو استفاده می شود. در این روش، ماده رادیواکتیو، سیگنالی تولید می کند که نشان می دهد آنتی ژن یا آنتی بادی خاص در نمونه وجود دارد یا نه؛ اما ازآنجایی که رادیواکتیویته تهدیدی برای سلامتی محسوب می شود به دنبال جایگزین ایمن تری برای آن بودند که به جای سیگنال رادیواکتیو، سیگنالی غیررادیواکتیو تولید کند. دو محقق به نام های G.B.Pierc و Stratis Avrameas مشاهده نمودند که زمانی که آنزیمی مثل پراکسیداز (Peroxidase) با سوبسترای مناسب واکنش می دهد، تغییر رنگی روی می دهد که از آن می توان به عنوان سیگنالی برای تعیین وجود آنتی بادی یا آنتیژن استفاده نمود. سرانجام در سال ۱۹۷۱ دو دانشمند سوئدی به نامهای Peter Perlmann و Eva Engval به روش الایزا به شیوه ی امروزی پی بردند.
مزایای استفاده از روش الایزا نسبت به روش های رادیواکتیو به قرار زیر است
• نداشتن خطرات مواد رادیواکتیوی
• طولانی بودن نیم عمر فعالیت آنزیم ها نسبت به مواد رادیواکتیو
• ارزان بودن تجهیزات و دستگاههای الایزا نسبت به دستگاه سنجش مواد رادیواکتیو
• آماده سازی آسان آزمایش الایزا و بی خطر بودن دفع ضایعات آن نسبت به مواد رادیواکتیو
معایب این روش
بدیهی است که هر روشی از نقاط ضعف و قوت خاص خود برخوردار است. ایرادهایی به سیستم آنزیمی وارد است که مهمترین آن مربوط به شرایط نگهداری کیت ها و عدم آلودگی آنها می باشد. برای شرح روش الایزا ابتدا نیاز به آشنایی با اصطلاحات زیر است:
•آنتی ژن: آنتی ژن ماده ای است که قادر است پاسخ ایمنی بدن را تحریک کند. پروتئین ها و گلیکوپروتنین ها (Glycoprotein) بهترین نمونه آنتی ژن ها هستند.
• آنتی بادی: آنتی بادیها ساختمانی خاص دارند و در ساده ترین حالت به شکل یک مولکول، با سه بازو دیده می شوند این مولکول را می توان به شکل Y در نظر گرفت. پایه Y در برقراری ارتباط آنتی بادی با سلول های سیستم ایمنی ایفای نقش می کند (FC).
دو بازوی دیگر این مولکول دقیقاً به هم شبیه بوده و بخش انتهایی برای هر آنتی ژن اختصاصی است. این قسمت که قادر است به یک دترمینانت آنتی ژنیک متصل شود، قطعه آنتی بادی و یا Fab نامیده می شود و به صورت کاملاً اختصاصی به اپی توپهای مشابهی بر سطح یک آنتی ژن یا دو آنتی ژن مشابه کنار هم می چسبد.
به طور معمول بر روی هر آنتی ژن، اپی توپ های متعددی وجود دارد، لذا علیه هر آنتی ژن، معمولاً تعداد زیادی آنتی بادی تولید می شوند که هرکدام مختص یک نوع اپی توپ است .
ذکر این نکته حائز اهمیت است که مثلاً در پی ورود میکروب ها به بدن، آنتی بادی ضد آنها تولید می شود، لذا یافتن آنتی ژن میکروب یا حتی آنتی بادی ضد این آنتی ژن، نشانگر حضور فعلی یا حضور قبلی میکروب در بدن است. میزان آنتی بادی ها در مراحل مختلف بیماری کم یا زیاد می شود، لذا مقدار آنتی بادی یا آنتی ژن نیز بسیار حائز اهمیت است. هنگامی که یک محلول حاوی آنتی ژن با محلول حاوی مقدار مناسب آنتی بادی مخلوط می شود، اغلب کمپلکس آنتی ژن-آنتی بادی رسوب می کند و یک توده نامحلول تشکیل می شود. اگر یک آنتی ژن به صورت جامد باشد، مانند یک سلول در قسمتی از یک بافت، این آنتی ژن می تواند با آنتی بادی در یک محلول متصل شود.
